Wat zijn anthocyanen?

Anthocyanen zijn in water oplosbare kleurstoffen. Deze moleculen zijn aanwezig in diverse eetbare planten en komen ook voor in enkele typen cannabis. Ze vormen de grootste groep natuurlijke in water oplosbare pigmenten; tot op heden zijn er 635 in de natuur gevonden.

Los van hun schitterende kleuren, bieden anthocyanen een behoorlijk indrukwekkend therapeutisch potentieel. Celstudies, dierenonderzoek en zelfs klinische proeven met mensen suggereren dat deze moleculen een rol kunnen spelen bij ziektepreventie en symptoombestrijding. Bekijk de gids hieronder en ontdek waar je anthocyanen kunt vinden en wat de wetenschap stelt over deze fascinerende familie van chemicaliën.

Kleur

Als kleurstoffen zorgen anthocyanen voor de prachtige kleuren rood, paars en blauw bij vele vruchten, groenten en kruiden. Zie je bladeren, vruchten en bessen met deze felle kleuren? Dan kun je aannemen dat dit het werk is van anthocyanen.

Deze moleculen zijn tevens verantwoordelijk voor paarskleurige cannabistoppen. Dat klopt; deze toppen zijn niet het resultaat van trucage met Photoshop. Sommige soorten bevatten genen die een hoog gehalte anthocyaan stimuleren in het late bloeistadium. Anthocyanen kunnen daarmee toegevoegd worden aan de lange lijst met gunstige stofjes die de plant bevat.

Het woord “anthocyaan” zelf verwijst naar het indrukwekkende uiterlijk ervan. De term stamt af van twee Griekse woorden: “ánthos”, wat bloem betekent, en “kyanó”, oftewel donkerblauw.

Anthocyanen vervullen daarnaast een belangrijke functie als voedingskleurstoffen. In sommige gevallen vervangen ze daarbij mogelijk schadelijke synthetische kleurstoffen.

Deze moleculen zijn echter niet slechts een lust voor het oog. Ze spelen ook een belangrijke botanische rol. Planten gebruiken deze opvallende en aantrekkelijke stofjes namelijk om nieuwsgierige dieren te lokken, die vervolgens hun zaden verspreiden. Deze strategie leidt tot een grotere kans op ontkieming.

Ook aanwezig in

Ben je nieuwsgierig naar welke voedingswaren rijk zijn aan anthocyanen? Denk dan aan de kleurrijkste voedingsmiddelen die je kent.

Anthocyanen komen in relatief hoge concentraties voor in zwarte frambozen, zwarte bessen, bosbessen, bramen, rode kool, zwarte pruimen, radijs en rode frambozen. Ook zitten ze in rode tot paarsachtig-blauwe bladgroente, wortels en granen.

Ondersteunend onderzoek

Volgens de huidige stand van zaken kunnen anthocyanen mogelijk een belangrijke rol spelen bij het voorkomen en verlichten van enkele aandoeningen. De fytochemicaliën zouden de volgende effecten hebben:

• Antioxidatieve effecten
• Ontstekingsremmende effecten
• Anticarcinogene effecten
• Mogelijke effecten tegen cardiovasculaire aandoeningen
• Effecten tegen obesitas

Vergeleken met andere stofjes van de cannabisplant — cannabinoïden en terpenen — zijn anthocyanen uitgebreider getest. Hieronder vallen preklinische en klinische proeven met mensen. Laten we dat onderzoek eens nader bestuderen.

Antioxidatieve effecten

Celstudies en dierproeven hebben het antioxidatieve effect van anthocyanen aangetoond. Antioxidanten zijn belangrijke voedingsstoffen, die bijdragen aan het neutraliseren van vrije radicalen. Dit zijn moleculen die cellen, eiwitten en DNA kunnen beschadigen. Na verloop van tijd kan deze oxidatieve schade leiden tot cardiovasculaire aandoeningen, ontstekingen, huidveroudering en kanker.

Onderzoek^[1] in het blad Agricultural and Food Chemistry testte de antioxidatieve werking van twee anthocyanen. De onderzoekers ontdekten dat de chemicaliën een antioxidatieve werking vertoonden, vergelijkbaar met vitamine E.

Uit verder onderzoek met menselijke cellen blijkt dat anthocyanen uit rode wijn in staat zijn menselijke rode bloedcellen te beschermen^[2] tegen oxidatieve stress.

Anthocyanen hebben ook antioxidatieve effecten aangetoond bij levende dieren (in vivo). Een studie^[3] in Free Radical Biology and Medicine testte de antioxidant-capaciteit van ratten. De knaagdieren kregen twaalf weken een vitamine E-armdieet om hun vatbaarheid voor oxidatieve schade te verhogen.

Na de twaalf weken gaven de onderzoekers de ratten een extract dat rijk was aan anthocyanen. Ze ontdekten dat het dieet met anthocyaan de antioxidatieve capaciteit van het plasma significant verbeterde.

De onderzoekers concluderen dat consumptie van voedingsmiddelen met veel anthocyanen zou kunnen leiden tot antioxiderende effecten. De toevoeging van de stofjes aan het dieet kan met name interessant zijn voor mensen met een tekort aan vitamine E.

Ontstekingsremmende effecten

Mogelijk bestrijden anthocyanen ook ontstekingen. Een groep eiwitten met de naam cyclooxygenase (afgekort COX) bevordert ontstekingen, door het vetzuur arachidonzuur om te zetten in inflammatoire lipiden, genaamd prostaglandinen. Het interessante is dat anthocyanen wellicht een einde maken aan deze activiteit en daarmee ontstekingen verminderen.

Onderzoek^[4] in het blad Phytomedicine testte de werking van diverse anthocyaan-extracten op COX. De onderzoekers gebruikten hierbij extracten van verschillende soorten kersen, bosbessen, bramen, cranberry's, vlierbessen, frambozen en aardbeien. Men stelde vervolgens vast dat alle extracten effectief waren in het remmen van de COX-activiteit.

De extracten met aardbeien, bramen en frambozen bleken het effectiefst en vergelijkbaar met de effecten van ibuprofen.

Een vergelijkbare studie^[5] testte het effect van een anthocyaan-extract van bramen op ontstekingen bij ratten. Het extract wist daarbij het ontstekingsniveau te verlagen.

Anticarcinogene effecten

Diverse wetenschappelijke studies beschrijven de anticarcinogene effecten van anthocyanen. De moleculen lijken kanker op diverse vlakken tegen te gaan (in het laboratorium). Tot dusver hebben onderzoekers ontdekt^[6] dat ze cellulaire veranderingen remmen, celproliferatie tegengaan en apoptose van tumorcellen veroorzaken — naast andere zaken.

Kankercellen kenmerken zich door een ongecontroleerde celcyclus. Dit onderscheidt ze van gezonde cellen. Normale cellen vermenigvuldigen zich slechts een bepaald aantal keer. Daarna stoppen ze met de productie van nieuwe cellen en sterven ze.

Kankercellen negeren dit. Ze blijven zich eindeloos vermenigvuldigen en ontwikkelen zich uiteindelijk tot tumoren. Gesuggereerd wordt dat anthocyanen een einde kunnen maken aan deze woekering.

Onderzoek^[7] in het blad Nutrition and Cancer constateerde dat anthocyanen in staat zijn de verspreiding van kankercellen te remmen, zonder normale cellen te belemmeren. Dit lijken ze te bereiken door invloed uit te oefenen op specifieke signaalroutes, die kankercellen toestaan zich te blijven vermenigvuldigen.

Anthocyanen uit bessen werken bijvoorbeeld in op drie verschillende signaalroutes^[8] — β-catenine, Wnt en Notch — om de groei en verspreiding van menselijke, niet-kleincellige longkankercellen te stoppen.

Daarnaast ontwijken kankercellen vernietiging doordat ze apoptose, oftewel geprogrammeerde celdood, vermijden. Het lichaam ruimt disfunctionele cellen succesvol op via dit mechanisme. Kwaadaardige kankercellen weten dit echter te omzeilen.

Het interessante is dat anthocyanen mogelijk in staat zijn apoptose^[9] te bewerkstelligen bij tumorcellen. Dit door zich te richten op het mitochondrion (de energiecentrale van een cel) en zogeheten "doodreceptoren".

Preventie van hart- en vaatziekten

Onderzoek suggereert dat de antioxidatieve effecten van anthocyanen ook hart- en vaatziekten kunnen helpen voorkomen.

De familie van moleculen zou met name bescherming bieden tegen verharding van de slagaders. Dit is een aandoening die bekend is onder de naam arteriosclerose en vormt op zichzelf al een gevaar. Het kan bovendien resulteren in een fatale hartaanval of beroerte.

De oorzaak van arteriosclerose behelst het zogeheten lagedichtheidlipoproteïne; het “slechte” type cholesterol. Een overmatige inname van LDL kan leiden tot de afzetting van plaque aan slagaderwanden. Na verloop van tijd beginnen vrije radicalen in het bloed LDL te oxideren, wat vaak leidt tot arteriosclerose en hartaandoeningen. De inname van diëtische antioxidanten, zoals anthocyanen, kan echter de serumantioxidantspiegels verhogen en dergelijke oxidatie voorkomen en zodoende bescherming bieden tegen hartkwalen.

Tegengaan van obesitas

Anthocyanen kunnen wellicht ook een belangrijke rol spelen bij de aanpak van obesitas. Deze aandoening treft ongeveer 13% van de wereldbevolking, waarbij sprake is van een disbalans tussen de energieopname en -productie en vetweefsel zich ophoopt.

Anthocyanen zijn mogelijk in staat bepaalde aspecten ervan tegen te gaan middels een antioxidatieve en ontstekingsremmende werking. Daarnaast zouden ze het lichaamsgewicht en vetweefsel helpen verlagen.

Onderzoek^[10] in het Journal of Agriculture and Food Chemistry testte de effecten van zuivere anthocyanen op muizen die een vetrijk dieet kregen. De onderzoekers ontdekten dat de muizen die anthocyanen kregen minder snel aankwamen en minder lichaamsvet hadden dan de muisjes in de controlegroep. Ze concluderen dat toediening van zuivere anthocyanen uit bosbessen of aardbeien zwaarlijvigheid kan verminderen.

Diverse studies hebben ook de effecten van anthocyanen op obesitas bij mensen blootgelegd, met wisselende resultaten. Bij één studie^[11] kregen personen met overgewicht en obesitas een gastro-intestinale microbioommodulator (GIMM), met anthocyanen uit bosbessen. Binnen vier weken had de groep die de GIMM kreeg minder trek dan de placebogroep.

Ander onderzoek ontdekte echter dat anthocyaan-rijke paarse wortels geen veranderingen teweegbrachten qua lichaamsgewicht, het hongergevoel, ontstekingen en het lipidenmetabolisme.

Onderzoekers in dit gebied suggereren dat moderne cel- en diermodellen noodzakelijk zijn om efficiëntere menselijke proeven te ontwikkelen.

Veiligheid en bijwerkingen

Van anthocyanen is bekend dat ze grotendeels veilig zijn. Dieren en mensen eten de fytonutriënten al duizenden jaren. Er zijn geen negatieve effecten^[12] bekend van de consumptie van anthocyanen.

Uit schattingen blijkt dat men in de Verenigde Staten gemiddeld 12,5mg per dag aan anthocyanen eet. Bedrijven mogen ze in veel landen gebruiken als voedingskleurstoffen, waarbij de toxiciteit van anthocyaan-extracten minimaal is. De bijwerkingen van overconsumptie zijn nog onbekend en treden mogelijk alleen op bij extreem hoge concentraties^[13].