Inzicht in het fenomeen pijn

Pijn is een subjectief fenomeen dat we niet helemaal begrijpen

Je stapt op een Lego blokje, stoot je teen tegen de poot van de tafel of krijgt je vinger tussen de deur. Nee, dit is niet het begin van een comedy sketch. Deze scenario’s veroorzaken niet alleen veel gevloek, maar ook een pijnlijk gevoel op de plek van het letsel. De reactie volgt bijna onmiddellijk en neemt daarna geleidelijk af. Als je even iets verder kijkt dan het oncomfortabele gevoel, weet jij dan waarom pijn essentieel is om te overleven?

Ga in gedachten eens terug naar de zorgeloze jaren als kind. Je hebt waarschijnlijk geprobeerd om te rolschaatsen of te skateboarden. Het doet vreselijk pijn als je daarbij valt en met een smak op de grond terechtkomt. In de jaren van onze adolescentie hebben we minder last van angst. We hebben nog niet geleerd om bang te zijn voor pijn en verwondingen als gevolg van sporten, zoals skateboarden. Als we ouder zijn, doet echter je teen stoten soms al ongelooflijk pijn.

Het is niet zo dat het fenomeen pijn erger is als we ouder zijn. Maar pijn creëert een blijvende herinnering. Zo weten we wat we moeten vermijden, omdat het pijnlijk is. Bovendien zorgt pijn er ook voor dat we een gebroken bot of een snee niet aanraken. Daardoor is het lichaam in staat ongestoord te genezen en de verwonding te herstellen. Pijn herinnert ons eraan dat we gevaarlijke situaties moeten vermijden. Het heeft het menselijk ras al honderden jaren geholpen om te overleven. Hoe vervelend het ook is om pijn te hebben, zonder gaat het mogelijk helemaal verkeerd.

De route die pijn aflegt

Voordat we ingaan op aandoeningen die te maken hebben met pijn, kijken we eerst hoe we het waarnemen. Een pijnlijk gevoel heeft niet een direct verband met onze hersenen. Het is afhankelijk van meerdere neuronen en zenuwbanen. Die zorgen ervoor dat de pijnsignalen van de bron naar onze hersenen gaan en weer terug. Een neuron is een zenuwcel die verantwoordelijk is voor het doorgeven van een signaal.

Laten we als voorbeeld aan dat verdraaide Lego blokje denken. Als je hierop stapt, dan voelen de zenuwuiteinden aan de onderkant van je voet het letsel. Deze zenuwen heten nociceptoren. Dat signaal wordt doorgegeven via de zenuwvezels en verzameld in het ruggenmerg. De oorspronkelijke boodschap wordt vervolgens overgebracht naar een andere set neuronen. Die hebben de functie om via de ruggengraat naar de hersenen te reizen. Daar komen ze aan bij de thalamus. De thalamus is onderdeel van de middenhersenen en verantwoordelijk voor het organiseren van de signalen in logische volgorde.

Eenmaal georganiseerd, arriveert het signaal bij de sensorische cortex (onze emotionele reactie op pijn). Daar wordt het ontcijferd en geïnterpreteerd door de motor cortex (onze fysieke reactie op pijn).

Het signaal gaat vervolgens langs dezelfde route terug naar motor neuronen in je voet. Jij blijft rondspringen, terwijl je over je voet wrijft en vloekt. Hoewel ‘pijn voelen’ uit vele fases bestaat, gebeurt het allemaal in minder dan een seconde.

Je ziet waarschijnlijk wel waarom er meerdere afwijkingen kunnen zijn in de manier waarop we pijn ervaren. Als een van de elementen is beschadigd, raakt het normale proces belemmerd.

De weg is lang en er kunnen veel dingen misgaan

De afwezigheid van pijn - aangeboren ongevoeligheid voor pijn

Het concept van helemaal geen pijn voelen klinkt misschien aantrekkelijk, zeker bij een Lego blokje. Toch is geen pijn ervaren extreem gevaarlijk. Als je helemaal geen pijngevoel hebt, loop je regelmatig verwondingen op. Wanneer je niet weet dat je een botje hebt gebroken of een ernstige infectie hebt opgelopen, ga je gewoon verder. Het natuurlijke overlevingsinstinct om je lichaam te laten herstellen, ontbreekt.

Mensen met deze aandoening voelen dat je hun arm aanraakt en meestal nemen ze ook wel milde temperatuurverschillen waar. De kwaal is het gevolg van een onjuist functionerende nociceptor in de pijnroute. Stel dat je een belangrijke brief op de bus hebt gedaan, maar dat die nooit aankomt. Dan weet de ontvanger niet wat er aan de hand is. Door mutaties in cellen worden de pijnsignalen niet doorgegeven van de plek van het letsel naar de hersenen.

Pijn die geen pijn doet - pijn-asymbolie

Bij pijn-asymbolie is niet de nociceptor beschadigd, maar de sensorische cortex. Deze is niet in staat het pijnsignaal te ontcijferen. Daardoor ontbreekt een emotionele trigger bij pijn. De fysieke reactie op pijn is slechts een aspect. Het emotionele pijngevoel is echter net zo van belang.

Stel dat je in je arm snijdt en voelt dat je huid beschadigd is en dat dit prettig voelt in plaats van onprettig. De uitdaging voor mensen die leven met pijn-asymbolie is niet dat ze geen pijn voelen; hun hersenen herkennen geen negatief gevoel. Het is niet mogelijk de intensiteit van pijn te veranderen, maar we kunnen wel proberen onze emotionele reactie te verbeteren. Dat is met name belangrijk voor mensen met pijn-asymbolie. Zij moeten leren dat pijn en zaken die pijn veroorzaken, vermeden moeten worden.

Voorbeelden van ‘mind over matter’ zijn door de hele geschiedenis heen aanwezig. Denk aan de Hindoe ceremonie van lopen op vuur. Of aan Boeddhistische monniken die zich meerdere malen laten slaan. Bij beide is er een conventionele methode voor het omgaan met pijn—meditatie. Door onze gedachten te kanaliseren, is het mogelijk de impact van pijn en onze emotionele reactie erop te verminderen. In een aantal gevallen helpt mindfulness meditatie om het nare pijngevoel met tot wel 57% te reduceren.

Niet bestaande pijn - fantoompijn

Fantoompijn is de aanwezigheid van een pijngevoel nadat een ledemaat is geamputeerd. Het komt voor bij 50–80% van de mensen die een amputatie hebben ondergaan. Toch weten onderzoekers nog steeds niet helemaal zeker waardoor dit fenomeen ontstaat. Hoe behandel je een pijnlijk gevoel dat technisch gezien niet bestaat? Een methode die daarvoor wordt gebruikt, is spiegeltherapie.

Daartoe visualiseer je het ontbrekende lichaamsdeel voor een spiegel. Je probeert het vast te houden alsof het er wel is. Het idee daarachter is dat je het pijngevoel erkent en dus niet negeert. Je verzekert je lichaam er daarbij als het ware van dat je weet dat het lichaamsdeel ontbreekt. Met de therapie vertel je het lijf dat het niet meer dergelijke pijn hoeft door te geven. Zelfs al is het niet logisch, het pijngevoel is wel degelijk echt en er is behandeling voor nodig.

Leven met pijn - chronische pijn

Chronische pijn is de algemene term voor het ervaren van een aanhoudende periode van pijn. De oorzaak is mogelijk een beschadiging of niet correcte werking van een onderdeel van de pijnroute. Maar liefst een op de vijf Europese volwassenen lijdt aan chronische pijn. Daarbij bestaan twee hoofdcategorieën.

Zowel nociceptieve als neuropathische pijn zijn ongelooflijk slopend. Het is van invloed op de mentale gezondheid van een patiënt en op zijn vermogen om alledaagse taken uit te voeren. Veel mensen die te maken hebben met chronische pijn reageren niet op traditionele pijnmedicatie en werken vaak niet fulltime. In dergelijke gevallen spelen zelfbehandeling, zoals mindfulness meditatie, en veranderingen in leefstijl een belangrijke rol bij het omgaan met de pijn. Pijnbestrijding is niet een eenvoudige “one size fits all” benadering. Het concept is veel ingewikkelder.