Bij gezondheid gaat het om balans - Homeostase uitgelegd

Wat is de definitie van een goede gezondheid?

Het streven naar een goede gezondheid brengt ons gewoonlijk in januari naar de sportschool. Het drijft ons om het nieuwste dieet te volgen en ons alcoholgebruik te beperken. Deze activiteiten zijn inderdaad goed voor de gezondheid. Maar er is geen sport, dieet of supplement om continu gezond te blijven. Het is geen probleem om soms een of twee glaasjes alcohol te drinken. En het is niet erg om eens een sportsessie over te slaan in ruil voor een avondje op de bank. Ook is het prima om af en toe junkfood te eten. Waarom? Omdat een goede gezondheid te maken heeft met balans. Of vanuit het oogpunt van de menselijke fysiologie, met homeostase.

Bij homeostase draait het om balans

We definiëren homeostase als “een relatief stabiel evenwicht tussen twee onafhankelijke elementen”. Dat klinkt prachtig, maar wat betekent het voor de manier waarop we ons dagelijks leven inrichten?

Denk eens aan het concept van dag en nacht. Het is niet mogelijk een dag te hebben, als er geen nacht is. Bij teveel daglicht, zouden we moeite hebben met slapen en uitrusten. Een vergelijkbare situatie ontstaat als de omstandigheden omgekeerd zijn. Zonder licht zou er voortdurend duisternis zijn en zouden planten doodgaan. De beste situatie is balans tussen de twee. Hoewel er van nature altijd perioden van extremen zijn, zoals de winter en zomer. Hetzelfde principe is toe te passen als we homeostase willen begrijpen en willen weten hoe je dat bereikt.

Het lichaam is ingewikkeld. Een veelvoorkomende vraag over homeostase is dan ook: “Is er een aspect van onze fysiologie waar we ons op moeten richten?” Homeostase heeft te maken met ons hele lichaam. De mechanismen in ons lijf vereisen gebalanceerde omstandigheden om optimaal te functioneren. Dat is de werkelijke definitie van een goede gezondheid. Het is de staat waarin ons lichaam alle interne processen toereikend en effectief reguleert.

Voor homeostase moeten we meerdere mechanismen in balans brengen

We gaan even terug naar ons voorbeeld van dag en nacht. Hoewel het past bij het uitgangspunt van homeostase, is het niet helemaal passend. Want dag en nacht zijn slechts afhankelijk van een variabele. Homeostase behelst echter honderden verschillende mechanismen, die allemaal intrinsiek met elkaar zijn verbonden.

In plaats van slechts een as die in balans moet komen, hebben we er meerdere. De afbeelding hieronder geeft dat goed weer. Dit is een visuele representatie van hoe ons lichaam werkt. Stel je het immuunsysteem voor als een hangende mobile.

Elke as vertegenwoordigt een ander proces. De sterren die eraan hangen, zijn onze signaalmoleculen. Zij vertellen het lichaam wat het moet doen, afhankelijk van het interne systeem waarmee ze zijn verbonden. In ons diagram nemen we ons immuunsysteem als voorbeeld. De sterren zijn cytokinen—proteïnes die andere cellen vertellen wat ze moeten doen.

Onze interne balans verandert, maar dat is niet erg

We stellen dus dat homeostase per definitie een status van balans is. Daarbij is evenwicht de sleutel naar gezondheid van geest en lichaam. Wat gebeurt er dan als de schaal te ver naar een kant zakt? Je weet vast het antwoord wel. Hoe voel je je als je verkouden bent? Moe, lamlendig en minder alert?

Bekijk nu het diagram van onze fysiologie hieronder. Aan de rechterzijde is een van de sterren aangeraakt. Dat wijst erop dat de ster is aangetast door een virus, in dit geval een verkoudheid. Het is geïnfecteerd geraakt en drukt op ons immuunsysteem, dat zich niet meer in een staat van homeostase bevindt. De hele mobile is verschoven en blijft slingeren terwijl het lichaam probeert om de infectie te bestrijden. De symptomen die we ervaren door de verkoudheid, zijn het resultaat van die onbalans.

Om de balans te herstellen, past ons immuunsysteem zich aan om een staat van homeostase te hervinden. Als de infectie eenmaal is bestreden, stoppen de assen met fluctueren en komen ze tot rust. Daardoor herstelt de balans. Ons lichaam probeert van nature altijd om weer in homeostase te komen. Dit is echter afhankelijk van de oorspronkelijke positie, van voor de verkoudheid. Dat noemen we ook wel dynamische homeostase. Het menselijk lichaam doet een uitstekende taak en probeert deze momenten van onbalans te beperken. Ondanks veel beweging als ons lijf het probleem aanpakt, wordt de harmonie meestal weer hersteld.

Farmaceutische medicijnen richten zich meestal op de symptomen, niet op de systemen

We zeggen 'meestal', omdat een verkoudheid in de meeste gevallen te bestrijden is zonder supplementen of medicijnen. Je hoeft het gebruik van medicatie ter bestrijding van specifieke aandoeningen niet per se te vermijden. Maar bedenk wel wat de impact ervan is op het natuurlijke vermogen van het lichaam om de homeostase te herstellen.

In hetzelfde scenario als hierboven hebben we een verkoudheid opgelopen. Het immuunsysteem bevindt zich in een status van onbalans. Meerdere sterren zijn aangeraakt en alle cytokinen die zijn verbonden met ons immuunsysteem proberen de homeostase te herstellen. Maar deze keer besluiten we om farmaceutische medicatie te nemen om de geïnfecteerde cellen te bestrijden. Het medicijn doet zijn werk, maar zorgt voor extra druk op de as van de cel die het bestrijdt. Farmaceutische medicijnen zijn ontworpen om zich te richten op symptomen en niet altijd op het systeem.

In plaats van dat het hele immuunsysteem nu dynamisch overgaat tot het herstellen van de balans, begint elke afzonderlijke as te buigen onder de druk die de medicatie veroorzaakt. Je lichaam ervaart hierdoor intense spanning. Als daar een complicatie of een andere infectie bij komt, wordt het gewicht te groot. Dan kan onze ‘mobile’ het niet meer aan en knapt er een as. De rest van het immuunsysteem probeert wanhopig om de homeostase te herstellen. Maar vanwege de extreme schommeling zijn de gevolgen soms zeer schadelijk.

Indien mogelijk moeten we het natuurlijke vermogen van het lichaam stimuleren om weer in balans te komen

Een plantaardig dieet, rijk aan voedingsstoffen en vitamines, een zekere mate van fitheid en voldoende slaap zorgen voor een goede mentale gezondheid. Al deze factoren dragen bij aan het natuurlijke vermogen van het lichaam om homeostase te herstellen. Net als het voorbeeld van dag en nacht, is het niet mogelijk het een te hebben zonder het ander. Er zijn ook periodes van uitgestrekte duisternis. De sleutel is dat je het lichaam helpt om de natuurlijke balans te herstellen en wel zo snel mogelijk. Onze diagrammen zijn toepasbaar op elk willekeurig fysiologisch proces. Het principe blijft hetzelfde. De sleutel tot een goede gezondheid heeft alles te maken met balans!