Angst is een veel voorkomende psychische aandoening die wereldwijd miljoenen mensen treft. Het gaat om gevoelens van zorgen, angst, spanning en ongerustheid. Hoewel angst een normale emotie is die iedereen van tijd tot tijd ervaart, lijden sommige mensen aan buitensporige, aanhoudende angst die hun dagelijks leven verstoort. Inzicht in de oorzaken van angst in de hersenen kan helpen om behandelingen en managementstrategieën te verbeteren.

De biologie achter angst

Verschillende delen van de hersenen zijn betrokken bij het opwekken van angstgevoelens. De belangrijkste zijn:

De Amygdala

De amygdala is een amandelvormig stel neuronen diep in de temporale kwabben. Het speelt een sleutelrol bij het verwerken van emoties, emotionele herinneringen en angstreacties. De amygdala is verantwoordelijk voor het in gang zetten van de "vecht-of-vlucht"-reactie op waargenomen bedreigingen. Wanneer de amygdala gevaar waarneemt, stuurt het signalen naar andere delen van de hersenen die angst- en paniekreacties zoals een verhoogde hartslag, zweten en hyperventilatie regelen. Overactiviteit van de amygdala wordt in verband gebracht met angststoornissen.

De hippocampus

De hippocampus ligt naast de amygdala en is ook betrokken bij het verwerken van emotionele herinneringen en het controleren van de stressrespons. De hippocampus beïnvloedt angstniveaus door een wisselwerking met de amygdala en het reguleren van de afgifte van cortisol, het primaire stresshormoon. Een verminderde hippocampusfunctie kan leiden tot een overmatige afgifte van cortisol en een verhoogde angst.

De prefrontale cortex

De prefrontale cortex (PFC) regelt rationeel denken en bewuste besluitvorming. Het kan automatische angstreacties van de amygdala opheffen. Een slechte werking van de PFC leidt tot een verminderde remming van de amygdala, wat resulteert in overdreven angstreacties. De PFC regelt ook werkgeheugenprocessen die verband houden met angst.

De Cingulate Gyrus

De cingulate gyrus coördineert signalen tussen de amygdala, PFC en andere gebieden. Problemen met de verbindingen tussen de cingulate gyrus en de PFC kunnen een rol spelen bij angststoornissen. Een verminderde functie in dit gebied is in verband gebracht met overmatig piekeren zoals bij gegeneraliseerde angststoornissen.

Neurotransmitters en angst

Naast belangrijke hersengebieden hebben ook chemische boodschappers, neurotransmitters genaamd, invloed op angstniveaus. De belangrijkste betrokken neurotransmitters zijn:

Gamma-aminoboterzuur (GABA)

GABA is de primaire remmende neurotransmitter in de hersenen, wat betekent dat het de neuronale activiteit vermindert en rust bevordert. Lage GABA-niveaus maken de hersenen vatbaar voor overmatige prikkelbaarheid. Dit kan leiden tot verhoogde angst, rusteloosheid en onrust. Veel medicijnen tegen angst werken door de GABA-activiteit te verhogen.

Serotonine

Serotonine reguleert de stemming, sociaal gedrag, eetlust, spijsvertering, slaap en de remming van woede en agressie. Een laag serotoninegehalte wordt in verband gebracht met verhoogde angst en verminderde emotionele controle. Selectieve serotonine heropnameremmers (SSRI's) stimuleren serotonine om angst te behandelen.

Noradrenaline

Noradrenaline beïnvloedt de vecht-of-vlucht stressrespons van het lichaam via het sympathische zenuwstelsel. Een teveel aan noradrenaline kan angst, een verhoogde hartslag en bloeddruk, slapeloosheid en rusteloosheid veroorzaken. Sommige antidepressiva werken door de activiteit van noradrenaline te blokkeren.

Dopamine

Dopamine is betrokken bij plezier, motivatie en beloningsmechanismen in de hersenen. Een laag dopaminegehalte wordt in verband gebracht met verlies van motivatie, verminderd enthousiasme en vermijdingsgedrag dat bij sommige angststoornissen voorkomt. Dopamine-gerichte stoffen zijn veelbelovend gebleken voor de behandeling van therapieresistente angstsymptomen.

Glutamaat

Glutamaat is de belangrijkste opwindende neurotransmitter in de hersenen. Te veel glutamaat kan leiden tot overmatige neuronale vuren en gevoelens van agitatie, paniek en overweldiging. Onderzoek toont verhoogde glutamaatniveaus aan bij bepaalde angststoornissen. Glutamaatmodulerende medicijnen kunnen de behandeling van angststoornissen bevorderen.

Genetische factoren

Onderzoek toont aan dat angststoornissen vaak in families voorkomen, wat wijst op een genetische component. Specifieke genen die hierbij betrokken kunnen zijn, zijn onder andere:

• Gen voor serotoninetransporter (SERT)
• Catechol-O-methyltransferase-gen (COMT)
• Gen voor de neurotrofische factor van de hersenen (BDNF)
• FKBP5-gen

Deze genen zijn betrokken bij neurotransmittersystemen zoals serotonine die hersenprocessen beïnvloeden die te maken hebben met stressreactiviteit, emotieregulatie en angst. Bepaalde varianten van deze genen kunnen mensen predisponeren voor angst door de signaalroutes van neurotransmitters te veranderen.

Omgevingstriggers

Bij mensen met een genetische predispositie kunnen bepaalde omgevingsfactoren tot problematische angst leiden. Belangrijke factoren die hieraan bijdragen zijn onder andere:

Stress

Zowel acute als chronische stress verstoren het neurotransmitterevenwicht, tasten de functie van de PFC aan en maken de amygdala gevoelig. Dit leidt tot overdreven angstreacties op alledaagse uitdagingen. Tegenspoed in het vroege leven kan blijvende neurologische veranderingen veroorzaken die zich later als angst manifesteren.

Trauma

Traumatische ervaringen zoals misbruik, rampen, ongelukken, geweld of grote verliezen kunnen het angstcircuit in de hersenen veranderen. Bij PTSS is de amygdala overactief en de PFC te weinig geremd, waardoor ernstige angstreacties ontstaan.

Substantieel misbruik

Drugs- of alcoholmisbruik kan de angst direct verergeren en ook leiden tot onthoudingsgerelateerde angst na het stoppen met het gebruik. Stoffen veranderen na verloop van tijd ook de neurotransmittersystemen die gekoppeld zijn aan stemmingsregulatie, waardoor angst kan ontstaan.

Medische aandoeningen

Verschillende medische problemen die de neurotransmitterbalans, hersenfunctie of stresshormonen beïnvloeden, kunnen angst als symptoom opwekken. Voorbeelden hiervan zijn schildklieraandoeningen, hormonale onevenwichtigheden, darmproblemen, chronische pijn en neurodegeneratieve aandoeningen.

De vicieuze cirkel van angst

Eenmaal aanwezig kan angst zichzelf in stand houden door middel van verschillende vicieuze cycli die de symptomen in stand houden en verergeren:

• Het vermijden van angstopwekkende situaties voorkomt dat men leert dat de gevreesde gevolgen onwaarschijnlijk zijn, waardoor het angstniveau hoog blijft.
• Hypervigilantie en het scannen op bedreigingen versterkt de neurale paden die angst en bezorgdheid met zich meebrengen.
• Gespannen spieren, slecht slapen en slechte gewoontes zoals maaltijden overslaan houden het lichaam gestrest, waardoor angst gevoed wordt.
• Angstig piekeren (herhaaldelijk zorgen maken) versterkt geassocieerde gedachtepatronen in de hersenen.
• Door sociaal isolement en eenzaamheid als gevolg van angst verdwijnen belangrijke sociale steunpunten en uitlaatkleppen voor stress.

Conclusie

Samengevat ontstaat angst in de hersenen wanneer er een disfunctie is in angst- en emotiecentra zoals de amygdala en de PFC, samen met onevenwichtigheden in neurotransmitters zoals serotonine, GABA en noradrenaline. Dit kan het gevolg zijn van genetische kwetsbaarheden, stressvolle levenservaringen, medische problemen of drugsmisbruik. Eenmaal aanwezig verergeren angstsymptomen meestal door vermijding, piekeren, isolatie en een gespannen lichaamstoestand. Erkenning van de neurologische onderbouwing van angst kan leiden tot betere therapieën die zich na verloop van tijd richten op specifieke hersenmechanismen.

Gedetailleerde feiten

• De amygdala is het emotionele verwerkingscentrum van de hersenen en activeert de vecht-of-vluchtreactie wanneer er gevaar wordt waargenomen. Overactiviteit van de amygdala wordt in verband gebracht met overmatige angst en bezorgdheid.
• De hippocampus regelt emotionele herinneringen en de afgifte van stresshormonen. Een verminderde hippocampusfunctie kan leiden tot hoge cortisolniveaus en verhoogde angst.
• De prefrontale cortex regelt het rationele denken, de besluitvorming en de remming van de amygdala. Een slechte werking van de PFC leidt tot een ongecontroleerde amygdala, waardoor angstreacties toenemen.
• De cingulate gyrus coördineert signalen tussen emotie- en denkcentra in de hersenen. Afwijkingen hier worden in verband gebracht met overmatig piekeren bij angststoornissen.
• Gamma-aminoboterzuur (GABA) is de belangrijkste remmende neurotransmitter in de hersenen. Een laag GABA-gehalte zorgt voor overmatige neuronale prikkelbaarheid en angst.
• Serotonine reguleert de stemming, remming, spijsvertering, slaap en agressie. Lage serotonineniveaus worden in verband gebracht met verhoogde angst en emotionele reactiviteit.
• Noradrenaline zorgt voor de vecht-of-vlucht stressrespons. Te veel noradrenaline kan leiden tot angstsymptomen zoals een snelle hartslag.
• Dopamine beïnvloedt motivatie, plezier en beloningsroutes. Een laag dopaminegehalte wordt in verband gebracht met verlies van motivatie en vermijding bij angststoornissen.
• Glutamaat is de belangrijkste opwindende neurotransmitter in de hersenen. Hoge glutamaatspiegels kunnen leiden tot overmatige neuronale activiteit en angstige gevoelens.
• Genetische varianten in genen zoals SERT, COMT, BDNF en FKBP5 kunnen mensen vatbaar maken voor angst door neurotransmittersystemen te veranderen.
• Stress, trauma, medische problemen en drugsmisbruik kunnen bij mensen met een genetische kwetsbaarheid angst opwekken door de neurotransmitterbalans te verstoren.
• Vermijding, hypervigilantie, isolatie, slechte zelfzorg en piekeren kunnen angst verergeren door negatieve bekrachtigingscycli in de hersenen.

Conclusie

• Angst ontstaat door een combinatie van genetische neigingen, triggers uit de omgeving en vicieuze cirkeleffecten in de hersenen.
• De belangrijkste hersengebieden die hierbij betrokken zijn, zijn de amygdala, hippocampus, prefrontale cortex en cingulate gyrus.
• Onevenwichtigheden in neurotransmitters zoals GABA, serotonine, noradrenaline, dopamine en glutamaat liggen ten grondslag aan de neurologische basis van angst.
• Inzicht in de biologische oorzaken van angst helpt bij behandelstrategieën die gericht zijn op specifieke hersenmechanismen en neurotransmittersystemen.
• Onderzoek naar de neurobiologie van angst is veelbelovend voor het verbeteren van medicijnen, psychotherapietechnieken en holistische managementbenaderingen.
• Er is een veelzijdige aanpak nodig die genetische kwetsbaarheden, denk- en gedragspatronen, leefstijlfactoren en de gezondheid van de hersenen aanpakt om problematische angst volledig te overwinnen.

Bronnen gebruikt om dit artikel te schrijven

National Institute of Mental Health pagina's over Angststoornissen en De hersenen en angst

American Psychiatric Association pagina's over Wat zijn angststoornissen?

Anxiety and Depression Association of America pagina's over het begrijpen van de feiten over angststoornissen en depressie

Brain & Behavior Research Foundation pagina's over Angststoornissen

Cherry, K. (2020). Hoe werken de hersenen? VeryWell Mind.

Harvard Health Publishing. (2018). De stressrespons begrijpen.